دندان ها استخوان هایی در حفره دهان هستند که به هضم غذا کمک می کنند. مراقبت و حساسیت منظم از دهان برای محافظت از سلامت دندان ها و لثه ها و جلوگیری از پوسیدگی دندان و بیماری های لثه لازم است. در مواردی که مراقبت از دهان کافی نباشد، ممکن است پلاک های باکتریایی در دهان و روی سطوح دندان ایجاد شود. اگر پلاک های باکتریایی به طور مداوم با مسواک زدن منظم تمیز نشوند، یک محیط اسیدی روی دندان ایجاد می کند و باعث فرسایش مینای دندان و آسیب به لایه عاج می شود.
پوسیدگی در سطوح جونده و سطوح قدامی دندان ها با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است. با این حال، حفره‌هایی که در دندان‌های بین‌دنتال، خلفی و فک بالا ایجاد می‌شوند، ممکن است تا زمانی که پوسیدگی پیشرفت نکند و باعث ایجاد درد در افرادی شود که معاینه‌های منظم دندانی انجام نمی‌دهند، متوجه نشوند. به منظور پیشگیری از چنین شرایطی و تشخیص و درمان پوسیدگی دندان در مرحله اولیه، باید حداقل هر شش ماه یک بار معاینه معمول دندانپزشکی انجام شود.
پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان آسیب دائمی است که به سوراخ یا حفره کوچک روی سطوح سخت دندان تبدیل شده است. محیط اسیدی که باعث این آسیب می شود توسط باکتری های موجود در دهان ایجاد می شود که از بقایای مواد غذایی حاوی قند اسید تولید می کنند. بنابراین مصرف مکرر غذاهای شیرین و اسیدی احتمال پوسیدگی دندان را افزایش می دهد. اگرچه پوسیدگی دندان در بین کودکان بسیار شایع تر است، برخی از عواملی که می توانند باعث پوسیدگی دندان شوند نیز با افزایش سن رخ می دهند. در دوران گذر از بزرگسالی به سالمندی، تحلیل رفتگی در لثه ها ایجاد می شود و قسمت های در معرض دندان افزایش می یابد.
با این حال، قسمت های ریشه دندان با سمنتوم پوشیده شده است که لایه نرم تری نسبت به قسمت های پایینی است. فرسایش این لایه با اسید و تبدیل به پوسیدگی بسیار آسان تر است. اکثر پوسیدگی های دندانی، به ویژه در افراد بالای ۵۰ سال، پوسیدگی ریشه است. علاوه بر این، پوسیدگی دندان در بزرگسالان و افراد مسن که در دوران کودکی و نوجوانی به خمیردندان های حاوی فلوراید دسترسی نداشتند، بسیار شایع تر است.
علائم پوسیدگی دندان چیست؟
اگرچه پوسیدگی دندان با توجه به محل آن متفاوت است، اما معمولاً در مرحله اولیه علائم و ناراحتی زیادی ایجاد نمی کند. با فرسایش مینای دندان و آسیب به عاج، ممکن است در هنگام مصرف برخی غذاها درد و حساسیت در ناحیه پوسیدگی احساس شود. با مراقبت ناکافی از دهان، حفره دندان به رشد خود ادامه می دهد و در مواردی مانند جویدن غذا و فشردن دندان ها باعث ایجاد درد می شود.
در پوسیدگی های دندانی که در مراحل اولیه تشخیص داده می شوند، لایه پوسیدگی را می توان تمیز کرد و با مواد پرکننده پر کرد. این درمان نه تنها پیشرفت پوسیدگی را متوقف می کند، بلکه باعث بسته شدن حفره ایجاد شده در دندان نیز می شود. با این حال، پوسیدگی های پیشرفته دندان می تواند مشکلاتی را ایجاد کند که می تواند تا از دست دادن دندان افزایش یابد. علائم رایج پوسیدگی دندان عبارتند از:
- دندان درد بی دلیل
- حساسیت دندان،
- درد یا حساسیت در هنگام مصرف غذاهای شیرین، نوشیدنی های سرد یا گرم،
- تغییر رنگ قابل مشاهده، لک شدن و ایجاد گودال در دندان ها،
- احساس درد در حین حرکات فشاری مانند جویدن، گاز گرفتن،
- بوی بد در دهان
چه چیزی باعث پوسیدگی دندان می شود؟
بسیاری از افرادی که شروع به پوسیدگی در دندان های خود کرده اند به دنبال پاسخی برای این سوال هستند که پوسیدگی دندان چگونه ایجاد می شود. علت اصلی پوسیدگی دندان عدم مراقبت منظم از دهان و دندان و مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی قند، کربوهیدرات و اسید است. به طور دقیق تر، علل پوسیدگی دندان عبارتند از:
- مصرف بیش از حد مواد گازدار
- مسواک نکردن صحیح و موثر، عدم استفاده از نخ دندان، تمیز نکردن زبان
- دهان خشک
- بیماری ریفلاکس
- اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی
- دریافت نکردن فلوراید کافی
علاوه بر اینها، تارتار یکی از عوامل مهم پوسیدگی دندان است. با ایجاد مشکل در از بین بردن پلاک باکتریایی از روی دندان ها با مسواک زدن، محافظی برای باکتری ها ایجاد می کند. پلاک باکتریایی زیر تارتار به سرعت به دندان آسیب می رساند و منجر به پوسیدگی می شود.
در نتیجه تمیز نشدن و سنگ شدگی پلاک باکتریایی، جرم دندانی ایجاد می شود. در عین حال، تارتار ممکن است با ترکیب بزاق و مواد معدنی و باکتری های مختلف، حتی در افرادی که از دهان خود مراقبت می کنند، ایجاد شود. به همین دلیل علاوه بر معاینه منظم دندان، تمیز کردن تارتار باید در فواصل زمانی توصیه شده توسط دندانپزشک انجام شود.
انواع پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان به پوسیدگی انتین و پوسیدگی مینای دندان تقسیم می شود. آسیب ناشی از باکتری در پوسیدگی مینا فقط در خارجی ترین لایه دندان یعنی لایه مینا است و هیچ آسیبی به عاج وارد نمی شود. حفره هایی که به عاج می رسند، پوسیدگی دنتین نامیده می شوند. پوسیدگی های عاج به زیرگروه های مختلفی تقسیم می شوند که بر اساس آن سطح دندان پوسیدگی رخ می دهد. انواع پوسیدگی های دندانی مورد بحث به شرح زیر است:
- پوسیدگی سطح جونده (پوسیدگی اکلوزال)
- پوسیدگی هم در سطح جانبی رو به جلوی دهان و هم در سطح جونده (پوسیدگی اکلوزال مزیال)
- پوسیدگی هم در سطح جانبی رو به پشت دهان و هم در سطح جونده (پوسیدگی اکلوزال دیستال)
- پوسیدگی ترکیبی دو سطح جانبی و سطح جونده (پوسیدگی دیستال اکلوزال مزیال)
- پوسیدگی سطح قدامی و قسمت نزدیک به لثه که به عنوان پوسیدگی دندان قدامی (پوسیدگی کلکسیونی) نیز شناخته می شود.
- پوسیدگی ریشه در ریشه دندان
اگر پوسیدگی دندان درمان نشود و عمیق شود و به پالپ برسد، عفونت پالپ که پالپیت نیز نامیده می شود، ممکن است رخ دهد. در این حالت درد و حساسیت شدید ایجاد می شود. تنها راه برای تسکین درد استفاده از درمان ریشه یا کشیدن دندان است.
پوسیدگی دندان چگونه تشخیص داده می شود؟
برای اینکه پوسیدگی دندان مورد توجه بیماران قرار گیرد، باید روی سطح قابل مشاهده دندان تغییر رنگ قهوه ای یا سیاه ایجاد کند یا علائمی مانند درد، حساسیت و بوی بد دهان ایجاد کند. پوسیدگی در مرحله اولیه و پوسیدگی های تشکیل شده در قسمت های نامرئی مانند سطوح جانبی دندان ها و دندان های آسیاب بالایی را می توان در معاینات معمول دندانپزشکی تشخیص داد. پوسیدگی را می توان در تصویربرداری از دندان با اشعه ایکس به وضوح مشاهده کرد. پس از تعیین عمق پوسیدگی و لایه ای که به آن می رسد، طرح درمان توسط پزشک تعیین می شود.
درمان پوسیدگی دندان
تشخیص و درمان به موقع پوسیدگی دندان از اهمیت بالایی برخوردار است. در پوسیدگی دندان درمان نشده، دندان درد دائمی، التهاب، شکستگی دندان، مشکل در تغذیه و جویدن، عوارض جدی که می تواند به گردش خون برسد و به سپسیس تبدیل شود، ممکن است رخ دهد. به همین دلیل معاینات دندانپزشکی نباید به تعویق بیفتد.
در بیماران با شروع پوسیدگی دندان، اگر پوسیدگی در مراحل اولیه باشد، مینای دندان با فلورایدتراپی قابل ترمیم است. در مواردی که این امکان وجود ندارد، بهترین روش برای درمان پوسیدگی دندان پر کردن دندان است. در پرکردن ها که فرآیند بسیار کوتاهی است، قسمت پوسیده دندان کاملا خراشیده شده و با مواد پرکننده پر می شود. در موارد شدیدتر، پوسیدگی دندان با قرار دادن ماده ای به نام تاج یا تاج دندان بر روی قسمت باقی مانده پس از تمیز کردن درمان می شود.
روکش های دندانی می توانند چینی یا فولادی باشند. در صورت عمیق شدن کبودی ها و رسیدن به اعصاب، درمان ریشه انجام می شود. در این درمان کانالی در دندان باز می شود و قسمت های پوسیده دندان و همچنین اعصاب و عروق خونی برداشته می شود. در صورت وجود عفونت، مداخلات انجام می شود و سپس فضای باقی مانده با مواد پرکننده پر می شود. بسته به وضعیت پوسیدگی، می توان روکش دندان را روی دندانی که با درمان ریشه دندان درمان شده است، قرار داد. برای دندان های کاملاً پوسیده تنها راه حل کشیدن دندان و جایگزینی آن با پروتز است.
از مسکن های توصیه شده توسط پزشک می توان برای کاهش درد دندان در طول فرآیند درمان استفاده کرد. در عین حال پرهیز از مصرف غذاهای خیلی گرم و خیلی سرد و ادامه مراقبت از بهداشت دهان و دندان نیز در مقابله با درد موثر است. برای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی های جدید پس از درمان باید از مصرف غذاهای شیرین و اسیدی، مسواک زدن حداقل دو بار در روز و استفاده از نخ دندان یک بار خودداری کرد. علاوه بر این، محدود کردن میان وعده ها در بین وعده های غذایی، استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید، توجه به رژیم غذایی سالم و به ویژه دریافت کافی کلسیم در پیشگیری از پوسیدگی دندان بسیار مهم است.
پوسیدگی دندان به خودی خود بهبود نمی یابد و در صورت عدم درمان پیشرفت می کند. به همین دلیل است که در اولین مشکوک به پوسیدگی حتما باید به دندانپزشک خود مراجعه کنید. پزشک شما یکی از درمان های پرکننده، فلوراید یا ریشه کانال را با توجه به وضعیت پوسیدگی توصیه می کند.
اگر پوسیدگی به سمت پالپ پیشرفت نکرده باشد، به صورت زیر درمان می شود:
ساختار مینا و عاج دندان بسیار سخت است. این ساختارها باید برداشته شوند تا پوسیدگی از بین برود. پوسیدگی ها با کمک دستگاه هایی با نوک مخصوص ساخته شده از فولاد تنگتن سفید با نوک الماس به نام فر تمیز می شوند که به دستگاه هایی با موتورهای دقیق و ظرفیت چرخش بالا متصل می شوند. لرزش در طول چرخش احساس نمی شود، اما درد را می توان با سرعت های متفاوتی از فردی به فرد دیگر احساس کرد. دلیل درد، ساختار حساس سطح عاج است و برای جلوگیری از آن از بی حسی موضعی استفاده می شود. بنابراین، پر کردن دندان بدون احساس درد کامل می شود. در حین پر کردن دندان نه تنها پوسیدگی تمیز می شود، بلکه اصلاحاتی نیز در اطراف پوسیدگی انجام می شود.
حتی زمانی که پوسیدگی درمان شود، عفونت مجدد پس از چند سال ممکن است رخ دهد. این به این دلیل است که باکتری ها در زیر پرکردگی دندان جمع می شوند. پوسیدگی دندان به گسترش و ایجاد درد ادامه خواهد داد. بنابراین، حتی اگر قبلا درمان شده باشد، اگر دندان شما درد می کند، حتما باید با دندانپزشک خود مشورت کنید
اگر فکر می کنید که شما هم دچار پوسیدگی دندان هستید و به این فکر می کنید که چگونه پوسیدگی دندان را درمان کنید، باید بدون اتلاف وقت به دندانپزشک مراجعه کنید، معاینه کنید و درمان های خود را انجام دهید. به این ترتیب می توانید با درمان پوسیدگی قبل از پیشرفت از افتادن دندان جلوگیری کنید. حتی اگر پوسیدگی نداشته باشید، می توانید هر شش ماه یک بار معاینه معمول دندانپزشکی انجام دهید و بیماری های احتمالی دهان و دندان را در مراحل اولیه تشخیص دهید و دندان های سالمی داشته باشید.
